KAYNAŞTIRMA HARFLERİNİN ZOR BULUNAN ÖRNEKLERİ

-ZOR BULUNAN SES OLAYLARI SERİSİ -

VOL 2 - KAYNAŞTIRMA HARFLERİNİN ZOR BULUNAN ÖRNEKLERİ

KAYNAŞTIRMA ÜNSÜZLERİ

 Türkçemizin dilbilgisi kurallarına göre bir kelimede iki ünlü yan yana gelmez. Bu kurala uyabilmek için dilimiz araya kaynaştırma harflerini sokar. Türkçede dört tane kaynaştırma harfi vardır: y-ş-s-n. Kaynaştırma harflerine “yardımcı ses” adı da verilir. Bu harflerinin ayrı ayrı kullanım yerleri vardır.

 Ş kaynaştırma harfi  ( zor örneği yok )

–Üleştirme sayı sıfatlarında kullanılır.
ÖRN: İki-ş-er, altı-ş-ar, yedi-ş-er

Dikkat: Aşağıdaki sözcüklerde kaynaştırma ünsüzü yoktur.

§  beş – er

§  altmış – ar

§  yetmiş – er         Bu kelimelerdeki “ş” kelime kökünde yer alır.

Örnek soru:

Üleştirme sayı sıfatı eki –er (-ar) ünlüyle biten sayılara eklendiğinde araya

“ş” kaynaştırma harfi girer.

Aşağıdakilerden hangisinde bu kurala örnek oluşturmayan bir sözcük vardır?

a) Defterlerinize ikişer cümle yazın.

b) Beşer kişilik gruplara ayrıldılar.

c) Masalara yedişer tabak koyalım.

d) Herkes yirmişer dakika konuşacak.

e) Üyelerden ellişer milyon lira toplayalım.

                                                  (1999-ÖSS)

Çözüm

Açıklamadan anlaşılacağı gibi sadece sayılarda kullanılan “ş” kaynaştırma harfi ünlüyle biten sözcüklerde kullanılır. Oysa “beş” sözcüğünün aslında “ş” olduğundan yani sözcük ünsüzle bittiğinden bu sözcüğe kaynaştırma harfi getirilmez.

                                                                                                                      Cevap B

S kaynaştırma harfi: (zor örneği yok)

– Üçüncü tekil şahıs iyelik ekinden önce kullanılır. Daha çok isim tamlamalarında ikinci kelimesi olan tamlanan görevindeki sözcükte görülür.
ÖRN: 

Kızımın kedi-s-i,

Yemeğin koku-s-u

 

Dikkat:  Ancak “su” ve “ne” kelimeleri bu kurala uymaz.
ÖRN:

Yemeğin su-y-u yok. ,

Çocuğun ne-y-i kaybolmuş.

Türkçede, ad tamlamalarında kullanılan kaynaştırma sesleri ”n” ve “s” dir.
Aşağıdaki sözcüklerden hangisiyle bir ad tamlaması yapılırken bu kurala uyulmaz?                                                                                        (1990 öys)
A) Elma             B) Yara            C) Su            D) Yazı          E) Mavi

                                                                                                          Cevap: C

 

 

N kaynaştırma harfi:

– Zamirlerden sonra ek gelirse araya girer. (zor bulunan örnekleri)
ÖRN:   

O-n-ları görünce çok şaşırdım.  (iki ünlü harf arasına girer kuralına aykırı)

Bu-n-da senin de kabahatin var. (iki ünlü harf arasına girer kuralına aykırı)

Tabağına şu-n-u da koyayım mı?

– İyelik eki ile hal eki arasına girer. (sık görülen örnek)
ÖRN:

Kardeşimin telefonu-n-u kaybettim.

Köpeğin tasması-n-ı taktın mı?

Kediyi araba-n-ın altı-n-dan çıkardılar. (hem tamlayan(ilgi) ekinden hem de tamlanan (iyelik)ekinden sonra gelebilir.

 

– Tamlayan (ilgi eki) ekinden önce kullanılır. (sık görülen örnek)
ÖRN: 

Ayakkabı-n-ın bağı çözülmüş.

Perde-n-in düğmeleri kırılmış.

 

         Örttü üstüne yıldızlı yorganını gece
         Bir başından bir başına göğün
Bu dizelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur?      (1998 öys)
A)  Ses düşmesi
B)  Ünsüz yumuşaması
C)  Kaynaştırma harfi
D)  İyelik eki almış bir sözcük
E)  Ünsüz benzeşmesi

Çözüm: Bu soruda ses düşmesine yer verilmemiştir. Kaynaştırma örnekleri kırmızı ile belirttim.

Y kaynaştırma harfi: 

Şu ana kadar gördüğümüz kuralların dışında kalan durumlarda  “y” kaynaştırma harfi kullanılır.

ÖRN:

Sofra-y-a gelebilirsiniz.

Seni soğuktan titre-y-erek saatlerce bekledim.

Edebiyat tarihi; edebî eserlerin kronolojik bir sıra içinde (I) oluşturdukları ve birbirleriyle ilgisi olmayan eserler yığını değil, edebî olarak şimdiki zamanda (II) yaşayan sanat eserlerinin oluşturduğu organik bir bütünün (III) sonucudur. Bu organik bütün içinde yer alan sanat eserleri, birbirine (IV) benzeyen nitelikleriyle belli bir kültürün ve o kültürün ait olduğu medeniyetin oluşturduğu bir edebiyat (V) geleneği meydana getirir.

Bu parçadaki numaralanmış sözcüklerin hangisinde birden fazla ses olayı vardır?

A) I.         B) II.       C)III.    D)IV.    E) V                          (2015)

ÇÖZÜM

benzeyen < beniz - e (benzemek) (ünlü düşmesi)

benzeyen < benze - y - en (kaynaştırma)                     Cevap D

ZOR SORU:

1-    Kaynaştırma harfi olan “n”  ile ikinci tekil iyelik eki “in- ın -n” karıştırılır aman dikkat. Genelde tamlama halinde bulunur.

ÖRN: (Cümleleri özellikle devrik yazdım. Bir tık daha zorlaştırmak istedim😊.)

*Kimse sesini duymadı, onun.

O-n-un  sesi-n-i          “n “ ler kaynaştırma

 

*Kimse sesini duymadı, senin.

Senin sesin-i         burada kaynaştırma harfi yok.

  Sen-in deki “in” ilgi eki (tamlanan eki)

 Ses-in deki “in” iyelik 2. Tekil eki (tamlanan eki)

 UNUTMA :

Bazen yukarıdaki gibi devrik cümleler verilir, bazen tamlayan ile tamlananın yeri değiştirilir, bazen de tamlayan düşer. Bu gibi durumlarda soruyu doğru çözebilmek için önce tamlamayı doğru bulmalıyız.

Annene haber verdin mi? 

“( Senin ) annen-e “ şeklinde olduğunu görebilirsen soruyu doğru çözebilirsin.

Not: Tamlayanın düşme sebebi “senin annene haber verdin mi?” şeklinde söylenmesinin anlatım bozukluğuna sebep olmasıdır.

 

 

2-    Kaynaştırma harfi olan “n”  ile  sıfat fiil eki “an – en” karışabilir.

Elinden geleni yapıyordu.                      El-i-n-den     gel-en-i  “ en” sıfat fiil ekidir.

 

Dersi olmayanı kütüphaneye indir.                   Der-s-i   ol-ma-y-an-ı “an” sıfat fiil eki

 

UNUTMA :

Bir kelimenin kaynaştırma harfi alıp almadığını bulmak için kelimenin eklerini doğru ayırabilmek önemlidir.

 

 

 

ZOR SORU:

Not: Ünlüyle biten bir sözcüğe “idi, imiş, ise” ekeylemleri,

 “ile” sözcüğü ,

 “iken” bağ-fiil eki birleşik yazıldığı zaman araya “y” koruyucu ünsüzü girer ve bunların başındaki  “i” sesleri düşer

• hemşire – y – (i) – di → hemşireydi
• ince – y – (i) – miş → inceymiş
• gördü – y – (i) – se → gördüyse
• silgi – y – (i) – le → silgiyle
• evde – y – (i) – ken → evdeyken
• yolda – y – (i) – di → yoldaydı

 

UYARI: Bazı kaynaklar bunları kaynaştırma ünsüzü olarak kabul etmez “dönüşüm ünsüzü” adı verirler.

 MERAKLISINA

Kaynaştırma ünsüzleri üzerine yapılan son çalışmada burada anlattığım bir çok kuralın doğru olmadığı hakkında değerlendirmeler yapılmıştır. ÖSYM çelişki bulunan durumları  sormaktan kaçınır. Her zaman net sorular sormayı tercih etmiştir. Çalışmada değinilen tezatlıkları merak edenleriniz varsa linki aşağıya bırakıyorum.

DERS KİTAPLARINDAKİ YARDIMCI SESLERLE İLGİLİ BİLGİ YANLIŞLARI